Henik Maurycy Paweł (zm. 1623), podróżnik, dworzanin Marcina Kromera, Stanisława Hozjusza, Mikołaja Wolskiego, poliglota. Ur. w Krakowie w poł. XVI w., był najmłodszym synem krawca, Krzysztofa, i Anny z Salców. Przez małżeństwo swej siostry Anny (zm. 1599) z Pawłem Wattem i powtórnie z Ludwikiem Kromerem spowinowacony był z rodziną Hozjuszów i Kromerów. Studia w Akad. Krak. rozpoczął w półr. zim. 1567 r. pod kierunkiem Wojciecha Gadomskiego; równocześnie pobierał prywatne lekcje greczyzny u Macieja z Lwówka. Nie uzyskawszy stopni akademickich przerwał naukę ok. r. 1572. W r. 1574 udał się do Fromborka, zapewne wezwany przez M. Kromera, w którego służbie pozostawał w następnych latach jako zaufany powiernik i sekretarz. W r. n. opuścił H. dwór warmiński i przeniósł się do rzymskiej rezydencji S. Hozjusza, z którego gościny korzystał aż do śmierci kardynała w r. 1579. W dwa lata później odbył wycieczkę do Francji i odtąd z niesłabnącą pasją podróżnika, miłośnika zabytków oraz namiętnością kolekcjonera spędził znaczną część życia na licznych wędrówkach po Włoszech, Francji i Bliskim Wschodzie, porzucając często utarte szlaki turystyczne celem zwiedzenia starożytnych miast i budowli (Asyż, Monte Cassino, Loretto, Neapol, Bari, Lecce itd.). W kwietniu 1585 r. drogą morską z Wenecji przez Zantę, Kretę, Cypr i Tripoli dotarł do Jerozolimy (gdzie otrzymał godność kawalera jerozolimskiego), a stąd przez Niceę, Marsylię, Francję i Niemcy powrócił w październiku 1586 r. na Warmię. Kilka następnych lat spędził w służbie M. Kromera, oddając swemu mecenasowi cenne usługi jako korespondent i informator o bieżących wydarzeniach życia politycznego. W jesieni 1586 r., wysłany przez Kromera z listami do S. Karnkowskiego i P. Tylickiego, uczestniczył w obradach sejmu konwokacyjnego, skąd nadsyłał do Fromborka szczegółowe relacje z przebiegu sesji sejmowej i o kulisach wewnętrznych rozgrywek politycznych; powstał w ten sposób diariusz drukowany w Script. Rerum Polonicarum (t. XI). Po śmierci Kromera, w połowie 1592 r., wyruszył H. w drugą podróż orientalną przez Konstantynopol, Aleksandrię, Kair do klasztoru na górze Synaj (wywiózł stamtąd tytuł kawalera św. Katarzyny). W r. n. przebywał w Palestynie, po czym przeniósł się na Patmos, gdzie w miejscowym klasztorze kopiował aż do czerwca 1594 r. greckie kodeksy patrystyczne, a następnie przez Kretę (Kandia), Cerigo, Korfu i Wenecję wrócił w grudniu t. r. do Krakowa. Ponowny wyjazd do Włoch w r. 1600 na uroczystości jubileuszowe Anno Santo zamienił w kilkuletnią wędrówkę, w czasie której zwiedził Neapol (w czerwcu 1604). Z początkiem 1606 r. wyjechał ponownie drogą na Kretę do Jerozolimy, Betlejem i Gazy, skąd udał się przez Laryssę do Kairu (w lipcu 1607). W drodze powrotnej zatrzymał się w Kandii (październik 1607) i dopiero w lecie n. r., odwiedziwszy Wenecję, Padwę i Florencję, dotarł w grudniu do Polski. Serię podróżniczych wypraw H-a zakończył wyjazd do Włoch w r. 1611 (w towarzystwie młodego J. Ponętowskiego) i poselstwo odbyte z polecenia marszałka w. kor., M. Wolskiego (w którego służbie pozostawał od r. 1603), do eremu kamedulskiego Montis Coronae k. Perugii, celem sprowadzenia pierwszych zakonników do ufundowanego przez Wolskiego na Bielanach pod Krakowem klasztoru. Zmarł H. w r. 1623, pochowany w kościele bielańskim, którego w ostatnich latach życia był gorliwym opiekunem i zapisał mu w testamencie cenną bibliotekę złożoną z ponad 1000 tomów łacińskich, greckich, hebrajskich, chaldejskich oraz rękopiśmiennych traktatów Ojców Kościoła. H. posiadał odziedziczoną po rodzicach kamienicę przy ul. Gołębiej («Henikowską»), którą odstąpił w r. 1621 dzieciom najstarszego brata Stanisława. Wszechstronnie wykształcony humanista i dobry znawca literatury greckiej, był H. wielkim miłośnikiem książek, które systematycznie skupował w czasie podróży zagranicznych i u księgarzy krakowskich. Marginesy swych egzemplarzy opatrywał licznymi zapiskami oraz komentarzami filologicznymi. Utrzymywał bliskie stosunki z wieloma wybitnymi osobistościami w kraju (J. Brożek, S. Krasiński, H. Powodowski, M. Piskorzewski, S. Sokołowski) i za granicą (Maffeo Malvini, J. Scherer, K. Frangepani). Przyrodzonych talentów umysłowych i zdobytych doświadczeń nie utrwalił w druku; pozostawił jedynie w rękopisie kilka łacińskich poematów (Historia nativitatis Dni nostri Jesu Christi, parafraza hymnu „Jesu Dulcis memoria”), skopiowanych własnoręcznie kodeksów patrystycznych i notat z zakresu filologii klasycznej.
Eichhorn A., Der ermlandische Bischof Martin Cromer, Braunsberg 1868 s. 438; Lepszy K., Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Piekarski K., Dedykacje autorskie w zbiorze druków XVI w. Bibl. Kórn., „Silva Rerum” 1927 s. 189; Zarewicz L., Zakon kamedułów w Polsce i na Litwie, Kr. 1871 s. 199–204; – Album Stud. Univ. Crac., III 66; Brożek J., Wybór pism, Oprac. H. Barycz, W. 1956 I 457, 614; Dyariusze sejmowe r. 1587. Sejmy konwokacyjny i elekcyjny, Wyd. A. Sokołowski, Kr. 1887 s. 1–56, Script. Rer. Pol., XI; – Arch. Państw. w Kr.: Inscr. 456 i 458; B. Czart.: rkp. 328 s. 129–208; B. Diec. w Olsztynie: rkp. D. 67 k. 10–15, D. 37 k. 11, 112 (listy H-a do M. Kromera).
Leszek Hajdukiewicz